Nauczyciel – uczeń – jak zbudować mądrą i satysfakcjonującą relację

Uczeń – kim jest w relacji z nauczycielem? Czy tylko biernym wykonawcą poleceń, grzecznym i podporządkowanym, czy partnerem – zadającym pytania, wyrażającym własne potrzeby, potrafiącym myśleć twórczo i krytycznie zarazem? To pytanie pojawiło jako efekty dyskusji w grupie nauczycieli dotyczącej zakazu używania telefonów komórkowych w szkole. Zebrani, jak łatwo było przewidzieć, podzielili się na dwa obozy, przy czym ten bardziej liberalny był w mniejszości. Dominowało zdanie, że należały zakazać, najlepiej ustawowo. Chociaż temat ten nie jest bezpośrednio związany z relacjami pomiędzy nauczycielem a uczniem to wyraźnie pokazuje jak różnią się postawy grona pedagogicznego. Czego zatem oczekują od swoich podopiecznych a co są w stanie im zaoferować? Jak ma się to do postawy, jaką sami prezentują, czego uczą, jak definiują swoje wymagania? 

Odpowiedzi na te pytania nie są łatwe. Z jednej strony mamy bowiem podstawę programową, która określa zakres tematyczny każdego przedmiotu. Obszerną, wypełnioną materiałem do przekazania, zapewniającą zakres zadań na każdy dzień. Z drugiej zaś strony – mamy mnóstwo możliwości, w jaki sposób możemy tę wiedzę przekazać, a także metod sprawdzania z zastosowaniem, między innymi, nowoczesnych technologii. 

Dlaczego o tym piszę? Jaki ma to związek z postawą czy charakterem nauczyciela oraz relacjami pomiędzy nim a uczniami? Otóż ma i to ogromny. Po pierwsze, musimy sobie odpowiedzieć na pytanie, czego chcemy dla młodych ludzi, jak postrzegamy ich przyszłość, czego chcemy ich nauczyć, jak wychować. Dzieci grzeczne, ułożone, podporządkowane, stosujące się do zakazów i nakazów z pewnością, w pierwszej  chwili, ucieszą rodziców i nauczycieli. Praca w szkole będzie łatwa i spokojna. Efekty nauczania – te wyrażone w formie ocen zapewne też. Tylko, czy taka postawa pozwoli w przyszłości na asertywność, czy pomoże rozwijać kreatywne ale też krytyczne myślenie, czy nauczy młodych ludzi, jak być skutecznym, przebojowym, forsować swoje pomysły? A co najważniejsze, czy wzmocni ich poczucie własnej wartości? Jestem przekonana, że każdy z nas, dorosłych, rodziców, nauczycieli zdecydowanie opowie się za otwartością w myśleniu, umiejętnością zdobywania wiedzy nie tylko tej płynącej z podręczników, ale także tej dotyczącej kompetencji społecznych, uczącej współpracy, pracy zespołowej, empatii, motywowania siebie i swoich współpracowników. 

Do tego jednak potrzeba nauczycieli, którzy w swoich wychowankach widzą człowieka. Ludzi empatycznych, potrafiących dostrzec potrzeby, a przy tym konsekwentnych, nie bojących się nowych technologii, otwartych na różnorodność. 

Jedną z najważniejszych cech, pozwalających na budowanie pozytywnej relacji opartej na szacunku i empatii jest wysokie ale adekwatne poczucie własnej wartości.  Świadomość tego, że jest się niepowtarzalnym i ważnym, zasługuje się na wszystko co dobre, szanuje się siebie i potrafi dostrzec i otwarcie przedstawić własne mocne strony sprawi, że nie będą potrzebne podpory w postaci rygoru, gróźb i kar. Silne poczucie własnej wartości to przekonanie o wysokiej kompetencyjności, zaufanie do samego siebie, a co za tym idzie poczucie bezpieczeństwa w sytuacjach kryzysowych. Jak zachowuje się nauczyciel o wysokim poczuciu własnej wartości? Jest przekonany o swojej sprawczości, w sposób spokojny i stanowczy wyraża swoje zdanie, nie potrzebuje krzyku, kar czy odnoszenia się do wyższej instancji. Uczniowie lubią przebywać w jego towarzystwie zapewnia bowiem poczucie bezpieczeństwa i dobrze radzi sobie w trudnych sytuacjach. Jest świadomy swojej roli, pozycji i odpowiedzialności. Szanuje siebie, dzięki temu też wie, jak ważny jest szacunek dla drugiego człowiek. Uczeń jest dla niego partnerem, równie ważnym jak inny nauczyciel, dyrektor czy rodzic. W każdej, nawet niezbyt komfortowej czy łatwej sytuacji pochyla się nad nim, słucha go uważnie i bierze jego zdanie pod uwagę. Dostrzega różnorodność i czerpie z niej siłę. Wierzy w możliwości, podkreśla indywidualność i jeśli porównuje to tylko osiągnięcia danego ucznia z jego możliwościami, nigdy z innymi osobami. Ma świadomość tego, że rozwój jest ważny również w jego przypadku. Chętnie uczy się, doskonali, także korzystając z wiedzy i umiejętności swoich wychowanków. 

Czym jest konsekwencja w wychowaniu nikomu tłumaczyć nie trzeba. Nauczyciel, który – często w porozumieniu z uczniami – ustala zasady a następnie ich przestrzega, nauczy młodych ludzi czegoś więcej niż tylko przygotowania się do sprawdzianów. Pokaże, jak ważna jest systematyczność, uczciwość i praca nad własnym charakterem. Coraz częściej w szkolnych systemach oceniania pojawia się, wprowadzana w oparciu o zasady oceniania kształtującego, samoocena i wzajemna ocena rówieśnicza. Pozwala ona na dostrzeżenie niedociągnięć w pracy własnej i innych osób, uczy zdolności wyrażania opinii, ćwiczy sprawiedliwe podejście do środowiska ale też pozwala na podkreślenie atutów i mocnych stron, a co za tym idzie wzmacniania poczucia własnej wartości. Stanowi to bardzo dobre przygotowanie do zdrowego funkcjonowania w dorosłym świecie, gdzie oceniamy i jesteśmy poddawani ocenie innych. 

Nie ma możliwości wychowania młodego człowieka i zbudowania z nim zdrowej relacji opartej na szacunku i empatii bez spójnego systemu własnych wartości. System opracowanych zasad jest bowiem skuteczny wtedy, kiedy obydwie strony podchodzą do niego uczciwie. Nie ma wtedy wyjątków, wyłączności czy korzyści, które czerpać może silniejszy. 

Zbudowanie mądrej, odpowiedzialnej relacji opartej na zrozumieniu zasady, że po drugiej stronie też jest człowiek pozwala na dobrą współpracę i ustalenie skutecznych zasad. Co za tym idzie stanowi o silnej edukacji i rozwoju młodych ludzi nie tylko w zakresie zdobywanej wiedzy ale także w obszarach kompetencji społecznych, które stanowią o sile człowieka i jego postawie w dorosłym życiu. Przygotowują także do świadomego wejścia na rynek pracy i dbania o potrzeby, swoje i innych. 

Anna Kunicka – trener i mentor wspierający w rozwoju osobistym i biznesowym, a także we wprowadzaniu kompetencji kluczowych w edukacji. Wyznaje ideę, że największą wartością jest człowiek. Pasjonatka pozytywnego myślenia i aktywnego działania. W swojej pracy wykorzystuje wieloletnie doświadczenie w zarządzaniu firmą, w tym budowaniu zespołu i kierowaniu biurem zarządu. Za ważny aspekt zaangażowania i motywacji uważa silną identyfikację z firmą oraz budowanie pozytywnych  relacji, zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych.